Araştırmalara göre, Türkiye’de ve dünyada işyerinden memnun olmayan ve tükenmişlik sendromu yaşayanların sayısı gittikçe artıyor. Çalışanların yaşadığı depresyon ve anksiyete bozukluklarının yol açtığı iş gücü kaybının yıllık global ekonomik maliyeti ise 1 trilyon dolar civarında. Dünya Sağlık Örgütü bu yıl 10 Ekim Dünya Ruh Sağlığı Günü’nün temasını ‘İşyerinde Ruh Sağlığı’olarak belirledi. Çünkü çalışmalar, işyerinde tükenmişlik sendromu yaşayanların sayısında da, bundan kaynaklı ekonomik maliyette de artış olduğunu söylüyor. Yine araştırmalara göre, tükenmişlik sendromunu önlemeye yönelik hamleler, bu kayıplardan çok daha az maliyetli.
Psikiyatrist Yrd. Doç. Dr. Hakan Karaş, çalışanları destekleyici tutumların verimliliği arttırdığını belirterek şunları söyledi:
“Sadece işsizlik değil, olumsuz ve stresli bir çalışma ortamı da fiziksel ve ruhsal sağlık sorunlarına yol açabiliyor. İşverenlerin ve yöneticilerin çalışanları destekleyici tutumları ve olumlu bir çalışma ortamı oluşturma ile ilgili girişimleri ise çalışan devamsızlığını en aza indirip, çalışanların ruh sağlığını iyileştiriyor. İş yeri ortamını iyileştiren ve çalışanı destekleyen tutumlar aynı zamanda çalışanların verimliliğini de yükseltiyor.
GÜVENSİZ BİR İŞYERİ TÜKENMİŞLİK VE DEPRESYON RİSKİ OLUŞTURUYOR
Çalışanın iş yükünün artması, iş yükünün bir bölümünün ‘gereksiz’ olarak algılanması, uzun mesai saatleri, görev dağılımı ve rollerin net olmaması, çalışanların olumlu geri bildirim almaması, düşük ücretler memnuniyetsizliğin yanı sıra fiziksel ve ruhsal sağlık için riskli bir işyeri ortamı oluşturuyor. Tüm bu faktörler çalışanın; işyerinin bir parçası gibi hissetmemesine, işyerine yabancılaşmasına ve kontrol duygusunu yitirmesine yol açıyor. Günümüzde çoğu işyeri, çalışanın sağlığını ve güvenliğini iyileştirici adımlar atmak yerine; işsizler arasından yeni eleman alımının öncelikli işyeri politikası olarak benimsiyor. İşyeri yönetiminin çalışanın esenliği, sağlığı ve güvenliği ile ilgili politikası yetersiz ise tüm bu faktörlerin ortaya çıkması kaçınılmaz oluyor.”
TÜKENMİŞLİK SENDROMUNUN BELİRTİLERİ NELER?
Tükenmişlik sendromunun en sık görülen belirtileri; iş yerindeki zamanının çoğunda fiziksel, zihinsel veya duygusal olarak yorgun hissetmek, motivasyon düşüklüğü, karamsarlık, aşırı tepkisellik, konsantrasyon sorunları, kapasitesinin altında iş performansı gösterme, iş arkadaşları ile sık problem yaşama, iş dışında da sık sık iş sorunlarını düşünme ve iş doyumunun genel olarak azalması. Bu belirtiler aynı zamanda depresyonun göstergesi de olabilir.
İŞ YERİNDE RUH SAĞLIĞINI KORUMAK İÇİN İŞVERENLER NE YAPMALI?
Tükenmişlik sendromunun kaynağında hem organizasyonla ilgili sorunlar hem de bireysel nedenler olduğu için önlenmesi ve çözümü konusunda da yöneticilere ve çalışanlara ayrı ayrı iş düştüğünü vurgulayan Psikiyatrist, tükenmişlik sendromunu önlemek için yöneticilerin izlemesi gereken strateji hakkında şunları aktardı:
– Çalışandan iş ile ilgili beklentilerin netleştirilmesi ve gerçekçi olması.
– Çalışanın beklentileri anladığından ve yeterli kaynaklara sahip olduğundan emin olunması.
– Çalışan yeterliliğini artırmaya yönelik hizmet içi eğitimler.
– Çalışanların organizasyon için değerinin ve anlamının vurgulanarak anlamalarının sağlanması.
– Çalışanlar arasında sosyal desteğin ve saygılı tutumların teşvik edilmesi.
– İşyerinde fiziksel aktivitenin teşvik edilmesi.
– İşyeri dışındaki mola ve tatillerle ilgili maksimum olanağın sağlanması.
ÇALIŞANLAR NE YAPMALI?
Çalışanlara düşen sorumluluğa da dikkat çeken Dr. Karaş, çalışanların, çalışma rutinlerinde ve yaşam tarzlarında değişiklik yapmalarının tükenmişlik sendromundan korunmada etkili olduğunu söyledi:
– İş yaşamı dışındaki hayatı; hobi, spor, meditasyon ve gönüllü etkinliklerle zenginleştirerek iş yaşamından sadece fiziksel olarak değil zihinsel olarak da arınmak.
– Özbakıma kaynak ve zaman ayırmak (gerektiğinde tıbbi ve psikolojik destek dahil).
– Elektronik uyaranları minimize etmek (mümkünse öğle yemeğinde telefonu kapatıp mail kontrolü, sosyal medya vs. için özel zaman dilimleri belirlemek).
– Gerektiğinde sınır koyma ve hayır deme kapasitesini geliştirerek gereksiz duygusal yüklerden ve iş yükünden arınmak.
– İş arkadaşlarıyla iş dışında sosyal ilişkileri ve iletişimi ihmal etmemek/geliştirmek.
– Öncelik sıralaması ve iş takvimi yaparak ‘bitmeyen işler’le ilgili endişeyi azaltmak.
– Strese yol açan içsel ve dışsal faktörlerin ayırımını yaparak stresin hangi noktada kontrol edilebileceğini netleştirmek. Böylelikle stres ve ilişkiler üzerinde kontrol duygusunu sağlamak.
PSİKİYATRİK RAHATSIZLIĞI OLANLAR İŞ YERİNDE DESTEKLENMELİ
Psikiyatrik rahatsızlıklarla ilgili farkındalığın az olması ve damgalanma gibi endişeler nedeniyle birçok çalışanın, ruh sağlığı hizmetine ulaşmakta zorluk yaşadığını vurgulayan Psikiyatrist Yrd. Doç. Dr. Hakan Karaş, “Bu yüzden organizasyonların ve yöneticilerin çalışanları gerektiğinde psikiyatri hizmetine yönlendirme konusunda destekleyici ve teşvik edici bir tutum içinde olmaları oldukça önemlidir. Bunun için çalışanların kendilerini nasıl hissettiği, fiziksel ve ruhsal sorunları gibi konularda konuşmaları iş yerlerinde daha çok teşvik edilmelidir” önerisinde bulundu.
Kanser hastaları ve yakınları tedavi sürecinde duygusal zorlanmalar yaşıyor. Bu nedenle uzmanlara göre, kanser tedavisinde öncelikli ilk adım psikolojik destek olmalı. Çünkü kanser hastalarının yaklaşık yarısı depresyon, kaygı bozuklukları gibi psikiyatrik rahatsızlıklarla baş edemeyebiliyor ve bu durum, tedavinin seyrini olumsuz etkiliyor.
Kanser hastaları ve aileleri tanı ve tedavi süreçlerinde duygusal zorlanmalar yaşamalarına ve psikososyal desteğe çok ihtiyaç duymalarına rağmen kanserle yüzleşmenin yarattığı; korku, ümitsizlik ve ‘aciliyet’ duyguları nedeniyle psikososyal ihtiyaçlarının pek farkına varmayabiliyor.
Kanser hastasının tedavi ekibinin de kişideki duygusal zorlanmaları ve psikiyatrik rahatszılıkları fark etmelerinin güç olduğunu belirten Psikiyatrist Dr. Hakan Karaş, “Bundan dolayı kanser hastalarının duygusal dünyalarını, aileleri ve tedavi ekibi ile iletişimlerini, yaşam kalitelerini ve tedavi süreçlerini doğrudan etkileyen psikososyal ihtiyaçları genellikle karşılanmadan kişiler bu hastalıkla mücadele etmeye çalışıyorlar” diyor.
EN ÇOK DEPRESYON VE KAYGI BOZUKLUĞU YAŞANIYOR
Kanser hastalarının yüzde %40’ından fazlasının depresyon ve kaygı bozukluğu yaşadığını aktaran Dr. Karaş, kanser tedavisinde yapılması gereken psikolojik destek hakkında şunları anlatıyor:
DEPRESYON BAĞIŞIKLIK SİSTEMİNİ BOZUYOR
“Depresyon yaşayan kişilerin bağışıklık sisteminde bozulmalar meydana gelmektedir. Bu durum kanser hastalarında daha kritiktir. Çünkü bağışıklık sistemi hem hastalığın seyrinde hem de tedavi de önemli rol oynamaktadır. Son yıllarda yapılan araştırmalar, kanser hastalarına depresyon ve kaygı bozuklukları eşlik ettiğinde hastalığın hem seyrinin hem de tedavinin olumsuz etkilendiğini göstermektedir. Hastalık seyrinin olumsuz etkilenmesinin bir diğer nedeni ise depresyon ve diğer psikiyatrik hastalığı olanların tedavi uyumunun bozulmasıdır. Depresyonu ve kaygı bozukluğu olan bireylerin tedavi ekibi ile iletişimleri, tedaviye olan inançları ve tedavi motivasyonları olumsuz etkilenmektedir. Ayrıca iletişim problemleri, onlara destek olmaya çalışan aileleri ile uyum içinde, daha etkili biçimde hastalıkla mücadele etmelerini de engellemektedir.
AİLELERDE DE DEPRESYON GÖRÜLÜYOR
Kanser tanısı birçok kişide hastalığın bedensel etkileri, ağrı ve tedavi yan etkileri nedeniyle çeşitli kayıpları ve kaygıları beraberinde getirmektedir. Bunun yanında yine hastalığın evresine bağlı olarak birçok kişi için çeşitli biçimlerde ölümle yüzleşme anlamına gelir. Hastaların yanı sıra yakınları da çeşitli kayıplarla ve kaygılarla yüzleşmektedirler. Hasta yakınları karşılıklı güven ve destek alıp verdikleri hastalarına karşı artık ‘bakım veren’ konumundadırlar. Hasta yakınları için bu yeni rolün getirdiği sorumluluklarla başa çıkmak ve yakınını kaybetme olasılığıyla yüzleşmek hiç kolay değildir. Dolayısıyla kanser hastalarının yakınlarında da bu duygusal, zihinsel ve fiziksel zorlanmalar depresyona ve kaygı bozukluklarına yol açabilir.
PSİKİYATRİST, TEDAVİ EKİBİNİN BİR PARÇASI OLMALI
Psikososyal desteğin eksikliği bu hastaların yaşam kalitelerini ve tedavilerini olumsuz etkilediği için, Dünya Sağlık Örgütü (WHO) psikososyal desteğin kanser tedavisinin önemli bir parçası olması gerektiğini vurgulamaktadır. Avrupa ülkelerinde, ABD’de, Kanada’da ve birçok gelişmiş ülkedeki kanser merkezlerinde psikiyatri uzmanları tedavinin bir parçası olarak görev yapmaktadırlar. Psikiyatri uzmanlarının yanı sıra; psikologlar ve sosyal hizmet uzmanları da psikososyal destek ekibinin önemli bileşenleridir. Ülkemizde bu eksikliği gidermek adına onkoloji birimlerinin psikiyatristlerle daha çok işbirliği yapmasına ve kanser hastalarının aileleriyle birlikte psikiyatrik desteğe daha çok başvurmalarına ihtiyaç vardır.”
İş yerinde tükenmişlik sendromu yaşayanların sayısı arttı, Dünya Ruh Sağlığı Günü oldukça farklı bir bilançoyla kutlandı. Çalışanların yaşadığı depresyon ve anksiyetenin gün geçtikçe artması dünyada yılda 1 trilyon dolarlık bir kayba yol açıyor.
İş yerinde tükenmişlik sendromu yaşayanların sayısı arttı, Dünya Ruh Sağlığı Günüoldukça farklı bir bilançoyla kutlandı. Çalışanların yaşadığı depresyon ve anksiyetenin gün geçtikçe artması dünyada yılda 1 trilyon dolarlık bir kayba yol açıyor.
Dünya Sağlık Örgütü nedeniyle iş yerinde ruh sağlığı kapsamında birçok çalışma yapıldı. İş yerinde çalışanların her geçen gün tükenmişlik sendromu oranlarının arttığı ortaya çıktı. Çalışanların verimliliğini arttıracak olan uygulamalarla bu oranın azalmasının mümkün olacağını söyleyen psikiyatrist Hakan Karaş, sadece işsizlik değil olumsuz iş ortamı ve stresin de verimi düşüreceğini ortaya koydu.
Güvensiz Bir İş Yeri Ortamı Riski Arttırıyor
Güvensiz bir iş ortamı, gereksiz iş yükü ve uzun mesai saatlerinin çalışanların verimini olumsuz yönde etkilediği bilinmektedir. Görev dağılımı ve rollerin net olmadığı çalışma ortamlarında düşük ücretler ve iş yerine yabancılaşma gibi sorunların çalışanlarda isteksizlik, memnuniyetsizlik ve kontrol duygusunun azalmasına neden oluyor.
Tükenmişlik Sendromunun Belirtileri
Tükenmişlik sendromunu pek çoğumuz Meryem Uzerli ile birlikte öğrense de aslında çalışma şartlarının olumsuz olduğu birçok kişide uzun yıllardır görülen bir problem olarak biliniyor. Tükenmişlik sendromunun en sık görülen belirtileri, iş yerindeki zamanın büyük bir kısmında konsantrasyon eksikliği, iş arkadaşlarıyla problem yaşama ya da sık sık iş değiştirme gibi nedenlerle iş doyumunun azalması depresyona benzer olarak bu sorunun belirtisi olarak biliniyor.
Bu durumda çözüm bulmak iş verenlere düşüyor. Çünkü;
Yaptığınız tüm diyet girişimleri olumsuz sonuçlanıyor, karbonhidratlı gıdalarla mutsuzluğunuzu yatıştırmaya çalışıyor, bir anda kendinizi tıkınırcasına yiyerek ipin ucunu kaçırdığınız yerde buluyorsanız dikkat! “Duygusal Yeme Sendromunuz” olabilir.
Araştırmalara göre; obezitesi olan kişilerin çoğunda engel olamadıkları tıkınırcasına yeme atakları da görülüyor. Çökkünlük, değersizlik, mutsuzluk gibi belirtiler tıkınırcasına yemek yemeye teşvik ediyor.
Yemek yiyerek olumsuz duygularını yatıştırdığını düşünen bu kişilerde; depresyon ve anksiyete bozukluğu görüldüğünü belirten Psikiyatrist Dr. Hakan Karaş, duygusal yeme sendromu hakkında bilgi verdi.
OLUMSUZ DUYGULARI YATIŞTIRMAK İÇİN TIKANIRCASINA YİYORLAR
İnsanların sadece beslenmek yani karınlarını doyurmak için yemek yemediklerini, yemek yemenin başlıca haz kaynaklarından biri olduğunu belirten Dr. Karaş, yemekle psikoloji arasındaki bağlantı hakkında şunları söyledi:
“Yemek kültürünün bu kadar gelişmiş olmasının ve birçok görüşmenin yemek eşliğinde yapılmasının nedenlerinden biri de budur. Yemek yeme bir haz kaynağı olmasının yanı sıra; aynı bütün haz verici maddeler gibi zamanda olumsuz duygularımızı da yatıştırma potansiyeline sahiptir. Yani ‘duygusal yeme sendromu’ sadece tıkınırcasına yeme bozukluğu olan ya da obezitesi olan bireylere özgü bir durum değildir. Hepimiz zaman zaman kendimizi daha iyi hissetmek için yemek yeriz. Fakat ‘tıkınırcasına yeme bozukluğu’ olan kişiler bunu çok sık yaparlar ve yemekle duygularını yatıştırma davranışı onlarda süreğen bir örüntü haline gelir. Diğer bir deyişle bunu sınırlayamazlar ve kontrolden çıkar.”
DEPRESYON METABOLİZMAYI YAVAŞLATIYOR
“Araştırmalar, obez kişilerde engel olamadıkları tıkınırcasına yeme atakları olduğunu gösteriyor” diyen Karaş, stres ve duygusal zorlanma ne kadar fazlaysa bu kişilerde tıkınırcasına yeme ataklarının da o denli yoğun ve sık yaşandığını belirterek şöyle devam etti:
“Tıkınırcasına yeme bozukluğu olan kişiler, önlenemez bir aşırı yeme atağından hemen sonra; suçluluk, pişmanlık ve tiksinti duyguları yaşıyorlar. Önlenemez yeme ataklarının hemen öncesinde ise genellikle olumsuz duygular bulunuyor. Örneğin; çökkünlük, değersizlik, mutsuzluk, kaygı ve öfke gibi birçok duygu, bu kişileri tıkınırcasına yeme atağına sevk edebiliyor. Depresyon ve anksiyete bozukluğu yaşayan kişilerde ise tıkınırcasına yeme bozukluğu, çok sık eşlik eder. Ayrıca depresyonda olan veya anksiyete bozukluğu yaşayan birinin bu duygularla diğer ‘normal’ yollarla baş edebilme kapasitesi oldukça zayıf olduğundan dolayı yeme üzerindeki kontrolleri çok zayıflar. Bir kişide depresyon veya anksiyete bozukluğu gibi bir rahatsızlık varsa bu rahatsızlıklar tedavi edilmeden tıkınırcasına yeme ataklarını kontrol edebilmesi çok zordur. Depresyon ayrıca vücudun metabolizma hızını da yavaşlatır. Yani diyet yapmalarına rağmen kilo veremeyebilirler. Tüm bunlar kişide iradesizlik ve çaresizlik hissine yol açıp durumu daha da kötüleştirebilir.
KONTROLÜN KENDİNDE OLMADIĞINI DÜŞÜNENLER DİYET YAPMIYOR
Tıpkı sigarayı bırakma isteği, düzenli egzersiz yapma isteği, ya da kronik bir hastalığa yakalandıktan sonra yaşam tarzını değiştirmek isteyen kişilerde olduğu gibi obezitesi olan kişiler de sürekli olarak diyet yapma/yapamama ikilemi ile karşı karşıya kalıyorlar. Bu durumda kişinin kendi kapasitesine olan inancı ne kadar fazla ise bu dönüşümleri gerçekleştirme olasılığı o kadar fazla oluyor. Eğer kişi, kontrolün kendinde olmadığını düşünüyorsa yani bilimsel tabirle ‘kontrol odağı dışsal’ ise bu dönüşümü gerçekten de gerçekleştiremiyor. Kendi hayatı üzerinde etkili olma hissi yerleşmeden diyet ve yaşam tarzı değişikliği yapması zorlaşıyor.
DUYGUSAL YEME SENDROMUNA YOL AÇAN NEDENLER TEDAVİ EDİLMELİ
Depresyon-obezite-aşırı yeme döngüsünden kurtulmak için öncelikle kişinin iyi bir duygudurum içinde olması gerekiyor. Kendini iyi hissetmeyen birinin yaşam tarzını değiştirmesi oldukça zordur. Fakat her şeyden önce eğer kişide klinik olarak; depresyon, anksiyete bozukluğu, tıkınırcasına yeme bozukluğu, vs. gibi psikiyatrik bir rahatsızlık varsa bunun tedavi edilmesi gerekiyor. Ayrıca hem depresyona hem de iştah artışına neden olan özellikle tiroid bozuklukları gibi tıbbi nedenlerin araştırılması gerekiyor. Duygusal yeme alışkanlığı ve tıkınırcasına yeme, yaşamın erken dönemlerinde aile içinde edinilen bir alışkanlıktır.
DUYGUSAL YEMEDEN KURTULMAK İÇİN…
Kişinin ne zaman yediği, yeme-açlık-duygu ilişkisi, diyetin içeriği, öğün büyüklüğü ve sayısı yeme alışkanlığının en önemli bileşenleridir. Depresyon ve diğer psikiyatrik tablolar tedavi edildikten sonra, kişi yeme alışkanlığını ailesi ile de işbirliği yaparak değiştirmesi gerekir. Duygusal ihtiyaçlarla ilgili farkındalığın artırılması, yeme düzenine olumlu katkı sağlar. Ayrıca fiziksel aktivitenin de artırılarak günlük rutine dahil edilmesi serotonin seviyelerini düzenler ve beyindeki ödül merkezine uyarıcı etkiler yapar. Böylelikle kişi, yeme üzerinden ödül merkezini uyarmaya daha az ihtiyaç duyar. Karbonhidrat (şeker, hamur işi, vs.) içeren gıdalar haz kaynağı ve yatıştırıcı olarak daha çok kullanılır. Kişinin diyetindeki besin çeşidine daha çok yer verip karbonhidrat oranını azaltması da karbonhidratın ödül olarak kullanılma alışkanlığını azaltır. Tüm bunlarla birlikte kişinin yeme dışındaki haz ve ödül kaynaklarını diğer sosyal ve fiziksel faaliyetlerle zenginleştirmesi, ödül olarak yiyeceklere daha az ihtiyaç duymasını sağlar.
Yaptığınız tüm diyetlere rağmen bir türlü kilo veremiyor, aşırı kilolarınızla obezite sınırına yaklaştıysanız; dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğunuz olabilir.
Araştırmalara göre; yetişkin dönemde ciddi obezitesi olanların %40’nda dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu olduğunu söyleyen Psikiyatrist Dr. Hakan Karaş, “Bu kişilerde, aşırı-tıkanırcasına yeme gibi dürtüsel davranış bozukluğu bulunduğu ve dikkat, organizasyon yeteneğinden yoksun oldukları için diyetlerde başarısız oluyorlar” dedi.
Dikkat eksikliği, hiperaktivite ve obezitearasındaki ilişki hakkında bilgi veren Karaş, şunları söyledi:
“Gittikçe artan sayıda araştırmalar dikkat dağınıklığı ve dürtü kontrol bozukluğuna yol açan Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu hastalığının sadece çocuk ve ergenlerde değil yetişkinlikte de obezite nedeni olduğunu göstermektedir. Bu yüzden, obezitesi olanlar sadece depresyon ve kaygı bozuklukları açısından değil, dikkat eksikliği olup olmadıkları yönünden de psikiyatri uzmanı tarafından değerlendirilmelidirler. Genellikle çocukluk hastalığı olan DEHB (Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu) hastalığı olanların yarısından fazlasında bu hastalık erişkinlik döneminde de devam ediyor.
DİYETLERİNDE BAŞARISIZ OLUYORLAR
Araştırmalar hem çocukluk çağında hem de erişkinlik döneminde dikkat eksikliği ve hipreaktivitenin obeziteye yol açtığını göstermektedir. Erişkinlik döneminde özellikle ciddi obezitesi olanların yaklaşık %40’ında dikkat eksikliği ve hiperaktivite hastalığı olduğunu görülmektedir. Dikkat eksikliği ve hiperaktivite erişkinlik döneminde daha zor teşhis edildiği için bu kişilerin diyet yapması ve obezitenin tedavi edilmesi de zorlaşmaktadır.
DÜRTÜSEL DAVRANIŞ BOZUKLUĞU OLDUĞU İÇİN KONTROLSÜZ YİYORLAR
Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu olan kişiler dürtülerini kontrol etmede zorluk yaşayabiliyorlar. Bu dürtü kontrol sorunlarının başında; tıkınırcasına ya da kontrolsüz yeme yer almaktadır. Araştırmalar obezite hastalarının yarısından fazlasında kontrolsüz/tıkınırcasına yeme bozukluğu olduğunu göstermektedir. Bir dürtü kontrol sorunu olan tıkınırcasına yeme bozukluğu da dikkat eksikliği ve hiperaktivite ile yakından ilişkili olduğu için, obezitede bu iki psikiyatrik rahatsızlık bir arada bulunmaktadır.
YEME BAĞIMLILIĞINA NEDEN OLUYOR
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu beyinde dopamin yetersizliği ile ilişkili olduğu için yine dopamin ile ilişkili olan bağımlılıklar bu kişilerde çok sık görülmektedir. Bağımlılık yapıcı maddeler beynin ödül merkezlerinde dopamini artırırlar. Araştırmalar; dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu olanlarda özellikle kokain ve alkol bağımlılığı başta olmak üzere birçok bağımlılığa yatkınlık geliştiğini göstermektedir. Bu bağımlılıklara benzer şekilde dikkat eksikliği ve hiperaktivite hastalarının çoğunda yeme bağımlılığı görülür. Çünkü, yiyecekler tıpkı bağımlılık yapıcı maddeler gibi dopaminin beynin uyarmasını sağlarlar. Dolayısıyla bu hastalar için yiyecekler sadece keyif verici maddeler değil aynı zamanda eksik olan beyin uyarılmasını sağlayan şeyler olmaktadır.”
MUTLAKA TEDAVİ EDİLMELİ
Dikkat eksikliği ve hiperaktivitesi olan obezlerin diyet ile kilo vermesinin diğer obezlere göre daha zor olduğunu söyleyen Psikiyatrist Dr. Hakan Karaş, “Çünkü hem dürtüsellik bu kişilerde daha fazladır hem de diyet yapmak için gerekli olan dikkat ve organizasyon yeteneğinden daha yoksundurlar. Tüm bunlardan dolayı yaşam tarzlarını değiştirmekte daha çok zorlanırlar. Araştırmalara göre; dikkat eksikliği ve hiperaktivite tedavi edildiğinde hem çocuk ve ergenlerde hem de erişkinlik döneminde kilo vermenin daha mümkün hale geldiğini ve bu kişilerin diyet, spor, sosyal etkinliklere katılma gibi yaşam tarzı değişikliklerini daha kolay yapabildiklerini göstermiştir. Günümüzde obezitenin tedavisi sırasında rutin olarak psikiyatri uzmanları mutlaka yer almaktadır. Bu şekilde hem depresyon ve diğer psikiyatrik rahatsızlıklar hem de dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu olup olmadığı değerlendirerek tedavide daha olumlu sonuçlar alınmaktadır” değerlendirmesinde bulundu.
Gittikçe artan obeziteye yol açan nedenlerden biri de depresyon. Depresyon vücut metabolizmasını yavaşlatarak obeziteye davetiye çıkarıyor. Araştırmalar depresyondaki kişilerin yiyeceklerle beyindeki ödül merkezini uyarma yoluna daha fazla başvurduklarını gösteriyor.
Depresyondaki kişilerin obeziteye daha yatkın olduğunu belirten Psikiyatrist Dr. Hakan Karaş, obez kişilerin yarısından fazlasının hafiften şiddetliye, çeşitli derecelerde depresyona girdiğini söyledi.
Obez bireylerin, popüler kültürün ideal beden ölçüsü pompalamasının da etkisiyle, beden imgelerini daha olumsuz biçimde algıladıklarını aktaran Karaş, “Ayrıca sosyal olarak damgalanma ve ayırımcılığa da maruz kaldıkları için izole biçimde yaşamaya başlarlar. Tüm bunların etkisiyle benlik saygıları daha düşük hale gelir ve bu durum da kişide depresyona yatkınlık oluşturur. Ayrıca obezitenin yol açtığı eklem hastalıkları, hareket güçlüğü, diyabet, hipertansiyon ve diğer kronik hastalıklar da depresyonun gelişmesine yol açabilir” dedi.
DEPRESYON VÜCUDUN METABOLİZMASINI YAVAŞLATIYOR
Enerji düşüklüğü, yorgunluk ve iştah değişiklikleri depresyonun temel belirtilerinden bazıları. Depresyonda olan kişilerin bir kısmında iştah kaybı gözleniyo, çoğunluğu ise kendisini normalden çok daha fazla yemek yerken buluyor. Depresyon vücudun metabolizmasını da yavaşlatıyor. Her türlü aktiviteye ilgisi azalmış olan depresyondaki kişi yeme konusunda da dozu kaçırdığı için kilo artışı bakımından ideal bir kombinasyon ortaya çıkıyor. Ayrıca depresyondaki kişi kararsız olması ve iradesinin de nispeten zayıflaması kişiyi sağlıksız beslenmeye itiyor. Özellikle tedavi edilmeyen depresyonda hareketsizlik ve aşırı yeme uzun süre devam ettiği zaman obezite kaçınılmaz oluyor.
FİZİKSEL AKVİTESİ DÜŞÜK OLANLAR RİSK ALTINDA
Depresyon ve obezitenin birlikte görülmesinin bir nedeni de bazı durumların her iki hastalığa da yol açması. Dr. Karaş’a göre, örneğin sosyoekonomik durumu düşük olanlar bu iki hastalık açısından daha çok risk altında. Düşük fiziksel aktivite hem depresyona hem obeziteye yol açıyor. Ayrıca hipotiroidi gibi bazı hastalıklar da depresyona ve kilo artışına neden oluyor.
STRESLE BAŞ ETMEK İÇİN ARTAN YEME İSTEĞİ ALIŞKANLIK YAPABİLİR
Duygusal yeme sendromunun stresli kişilerde daha sık görüldüğünü dile getiren Dr. Karaş, stresin yeme alışkanlığı üzerindeki etkisin hakkında şunları söyledi:
^”Depresyonda olan kişilerde yemek yiyerek stresle başa çıkmaya çalışmak oldukça sık görülmektedir. Yiyecekler insan için sadece doyurucu besin kaynakları değil aynı zamanda sıkıntı yatıştırıcı araçlardır. Yiyecekler, özellikle de karbonhidrat ağırlıklı yiyecekler beyindeki ödül sistemi üzerinde hem haz verici hem de olumsuz duyguları yatıştırıcı etki yaparlar. Bu yol hemen herkes tarafından zaman zaman tercih edilir. Fakat bu yolu kullanmak bir alışkanlık haline geldiğinde obezite kaçınılmaz olur. Araştırmalar depresyondaki kişilerin yiyeceklerle beyindeki ödül merkezini uyarma yoluna daha fazla başvurduklarını göstermiştir. Depresyondaki kişiler işte bu yüzden obeziteye daha yatkındır.”
TEDAVİDE İLK ADIM DEPRESYONDAN KURTULMAK
Depresyon-obezite-aşırı yeme döngüsünden kurtulmak için öncelikle klinik olarak depresyonun tedavi edilmesi gerekiyor. Hem depresyona hem de iştah artışına neden olan özellikle tiroid bozuklukları gibi tıbbi nedenler araştırılmalı. Duygusal yeme alışkanlığının, yaşamın erken dönemlerinde aile içinde edinilen bir alışkanlık olduğuna vurgu yapan Karaş’ın tedavi yaklaşımı ile ilgili görüşleri ise şu şekilde:
“Diyetin içeriği, öğün büyüklüğü ve sayısı yeme alışkanlığının en önemli bileşenleridir. Depresyon tedavi edildikten sonra, kişi yeme alışkanlığını ailesi ile de işbirliği yaparak değiştirmesi gerekir. Duygusal ihtiyaçlarla ilgili farkındalığın artırılması, yeme düzenine olumlu katkı sağlar. Ayrıca fiziksel aktivitenin de artırılarak günlük rutine dahil edilmesi serotonin seviyelerini düzenler ve beyindeki ödül merkezine uyarıcı etkiler yapar. Böylelikle kişi yeme üzerinden ödül merkezini uyarmaya daha az ihtiyaç duyar. Kişinin diyetindeki besin çeşidine daha çok yer verip karbonhidrat oranını azaltması da karbonhidratın ödül olarak kullanılma alışkanlığını azaltır. Tüm bunlarla birlikte kişinin yeme dışındaki haz ve ödül kaynaklarını diğer sosyal ve fiziksel faaliyetlerle zenginleştirmesi, ödül olarak yiyeceklere daha az ihtiyaç duymasını sağlar.”
444 73 50
hakankaras@yahoo.com
Levent Caddesi No12, 34330, Beşiktaş İstanbul / Türkiye
